Pistill eftir Einar E. Sæmundssen landslagsarkitekt FÍLA.
Textinn byrtist fyrst á bloggsíðunni Arkitektúr, skipulag og staðarprýði . 27. september, 2011.
Það fæddist hugmynd í kolli mínum fyrir framan skjáinn að horfa á Kiljuna í síðustu viku þegar Listasaga Íslands var kynnt og hefur ekki vikið frá mér síðan. Stór askja með 5 bókum sem spanna mismunandi tímabil myndlistarsögu okkar og þá vaknaði spurningin; hvar er Byggingarlistasaga Íslands?
Er ekki komið að því að bókaútgefendur, fagstéttir, safnamenn og sagnfræðigrúskara að leggja af stað í nýjan leiðangur og gera Byggingarlistasögu Íslands jafn góð skil?
Söguna um það, hvernig Íslendingar hafa komið sér fyrir á Íslandi (áhersla t.d. á sl. 200 ár). Byggt yfir sig hús til margvíslegra nota til að búa í og sinna daglegu lífi. Ennfremur hús til þess að þjóna samfélaginu skólahús, sjúkrahús, kirkjur og atvinnuhúsnæði. En einnig hvernig Íslendingar hafa innréttað sig í húsunum eftir tíðaranda, notagildi og tískustefnum og síðast en ekki síst hvernig Íslendingar hafa mótað nánasta umhverfi sitt garðinn til yndis og nytja. Einnig skipulagssögu byggða.
Þegar þessir hversdagslegu þættir eru skoðaðir rennur upp fyrir manni að þessi samfléttun lífs okkar og barátta við óblíð náttúruöfl hefur aldrei verið skráð á tímaás sem saga húsnæðis, húsa og umhverfis hvað þá sett í samhengi við aðrar listir.
Getur ekki orðið til list úr aðlögun mannsins að náttúruröflum, byggingarlist sem skapar okkur sérstöðu, ekki bara í gamalli fortíð okkar? Höfum við ekki tekið sérstöðuna með okkur inn í nútímann, lært af reynslunni? Svo má spyrja hvað er list? Sprettur listsköpun bara úr jarðvegi auðs og velmegunar? Getur list ekki sprottið af nægjusemi og útsjónarsemi og haft áhrif á og mótað okkur?
Af hverju er saga bygginga og manngerðs umhverfis óskrifuð?
Það sem er einkennir byggingarsögu Íslands er að það hefur ávallt verið mikil áskorun að reyna nýja hluti við þau óblíðu ytri náttúruskilyrði sem við búum við. Í þeirri staðreynd er fólgin mikil sérstaða sem þarf að halda á lofti. Aðstæður sem hafa haft áhrif og mótað hús, híbýli og umhverfi.
Nú á háskólasamfélagið, faghóparnir og ríkið að starta langhlaupi sem endar með nýjum bókakassa með Byggingarlistasögu Íslands. Fyrst þarf að móta ramma fyrir verkið og ákveða hverjum tökum það verði tekið. Einnig þurfa fagfélög innan arkitektúrs að tilnefna í hópinn faglega fulltrúa. Stefna að því að skrifa nokkrar bækur sem næðu yfir allt svið þeirrar byggingarlistasögu, sem ég tel að vanti algjörlega og er mestur fengur í. Til nota við kynningu á Íslenskri menningu og fræðslu um land og þjóð en ekki síður fyrir unga Íslendinga á öllum skólastigum.
Mikil grunnvinna liggur fyrir, m.a. í ritum Harðar Ágústssonar, Hjörleifs Stefánssonar og Péturs H. Ármannssonar, safnaheimsins ofl. á sviði byggingarsögunnar. Kannski er minna til um þróun húsgagna og híbýlahátta. Garðsaga Íslands hefur verið kennd við Umhverfisskipulagsdeil LBHÍ á Hvanneyri s.l 10 ár og liggur fyrir kennsluhefti og ýtarlegt kennsluefni.
Fyrir réttum 73 árum gaf Mál og menning út ritið „Húsakostur og híbýlahættir“. Þar birtust níu ritgerðir sem ætlaðar voru til þess, eins og segir í lokaritgerðinni eftir Halldór Kiljan Laxness, að „ef ritgerðir þær sem hér birtast mættu verða til þess að fleiri en áður fengju augun opin fyrir híbýlaprýði og yrðu til þess að segja drabbaranáttúrunni stríð á hendur þætti M og M vel hafa tekist til“. Hópur ungra arkitekta og húsgagnateiknara, eins og þeir eru titlaðir, auk Laxness rita bókina.
Þarf ekki núna að kveða niður drabbaranáttúruna í þeim skilningi að sögu þessara merku menningarþátta Íslandssögunnar, Byggingarlistasaga verði sett í það kastljós sem hún verðskuldar?
Nú er komið að því að hefjast handa.
EES
Efst er mynd eftir Louisu Mattíasdóttur sem heitir „Sjálfsmynd í landslaginu“. Myndin sýnir himinn, haf, grundir, fjöll og konu ásamt fé á beit. Allt baðað í íslenskri birtu með íslenskum litum.
